نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای فقه و حقوق، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران

2 دکترای فقه و حقوق، استادیار، هیئت علمی و مدیر گروه الهیات واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران

3 دکترای فقه و حقوق، استادیار و مدرس گروه الهیات واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران

چکیده

اهمیت پدیده نوظهور تبلیغات بازرگانی به دلیل گستره عمیق و دامنه مؤثر آن در عرصه‌های مختلف زندگی، همچنین تبدیل شدن به یکی از مهم‌ترین منابع مالی رسانه‌ها، رو به افزایش است. از سوی دیگر، مسئولیت و ضمانت ناشی از تبلیغات نیز به‌عنوان موضوعی مهم همواره مورد توجه صاحبنظران حقوقی و فقهی بوده است. پژوهش حاضر به روش تحلیل محتوا، به بررسی قواعد فقهی ضمان‌آور و یا مسئولیت‌آور در آگهی‌های بازرگانی می‌پردازد. جامعه آماری پژوهش را آگهی‌های غیرتکراری پخش ‌شده از شبکه اول سیما، از مهرماه 1396 تا شهریور 1397 تشکیل می‌دهند و حجم نمونه 455 آگهی را شامل می‌شود که به روش تصادفی ساده انتخاب ‌شده‌اند. یافته‌ها حاکی از آن است که در 87/7 درصد آگهی‌ها موارد تخلف از قواعد و موضوعات فقهی وجود نداشته و تنها قواعد نجش (5/1 درصد)، تدلیس (4/6 درصد)، مشتبه نمودن موضوع معامله (1/1 درصد)، غش (0/9 درصد)، نفی سبیل (0/4 درصد) و غرر (0/2 درصد) مشاهده ‌شده است. سایر موارد مرتبط ازجمله ضرر، تسبیب مستقیم و غیرمستقیم، ایجاب ملزم (وعده پاداش)، تخلف در شرط ضمنی و تعاون بر اثم در آگهی‌ها دیده نشده است. همچنین بیشترین فراوانی، رعایت نکردن قواعد فقهی در تبلیغات مواد بهداشتی و آرایشی، مواد خوراکی، مؤسسات مالی، بانک‌ها و بیمه‌ها بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Examining Observance of Juridical Rules in Television Commercials

نویسندگان [English]

  • Mehdi Yousef 1
  • Alireza Salimi 2
  • Seyyed Alireza Hossaini 3

1 Jurisprudence & Law

2 Assistant Prof. in Jurisprudence & Law, Azad University of Mahallat

3 Assistant Prof. in Jurisprudence & Law, Azad University of Mahallat

چکیده [English]

The importance of commercials is increasing due to its influence and effectiveness on various areas of life, as well as becoming one of the most important sources of media financing. In addition, the responsibility and guarantee of advertising has always been an important issue with which the legal experts and Jurisprudents have always been concerned. The study, using content analysis, examined the juridical rules of TV commercials which making responsibility. The statistical population was TV advertisements that broadcasted (non-repetitive) from channel 1 of IRIB during 2017 October and 2018 September. The sample size was 455 ads, selected randomly. The findings showed that there were no violations of the juridical rules in 87.7% of advertisements. There were only Najash (saying a high price for a product as a buyer just to deceive other buyers) with 5.1%, Tadlis (cover the flaw and weakness of product) with 4.6%, misdeclaration of the subject of deal with 1.1%, Qash (mixing the product with other product) with 9%, Nafy-e Sabil (dealing in which Muslim will lose) with 4%, Ghorar (buying something that glimpses customer's look but it is really unknown) with 2%. There were no other related items including Zarar (losing), Tasbib (wasting peoples’ properties directly or indirectly), Ijabe-e Molzam (promising reward), Takhalof-e Shart-e Zemni (violation of assumed condition), and Ta’von Bar Ethm (co-optation in criminal matters). Finally, the most frequent non-observance of juridical rules was in the advertisement of health & beauty, food, financial institutions, banks and insurance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Juridical Rules
  • Commercial Advertising
  • Responsibility
  • Content Analysis
قرآن کریم. (1397). ترجمه حسین انصاریان. قم: دفتر نشر معارف.
ابن منظور، محمد‌بن مکرم. (1405 ق). لسان العرب. بیروت: کتابخانه دیجیتال مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت (ع).
امیرحسینی، امین و برزویی، محمدرضا. (1395). عوامل رافع مسئولیت مدنی رسانه‌های جمعی در نظام حقوقی ایران. مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات، 17 (68)، 51-29.
انصاری، مرتضی. (1394). مکاسب. تعلیقات محمد کلانتر، قم: دارالکتاب.
بدیعی، نعیم. (1375). تجزیه‌وتحلیل محتوا نحوه مطالبه ضریب قابلیت اعتماد. تحقیق در علوم انسانی، 1.
پورجوهری، کامران. (1389). مسئولیت مدنی ناشی از پخش برنامه‌های رادیوتلویزیون. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق (ع)، تهران.
جمال‌الدین، محمد. (1405). لسان العرب. ج 8، قم: ادب حوزه.
حسنی، حسن. (1372). تعاون در اثم و عدوان. نامه علوم اجتماعی، 3 (1184).
حسینی مراغی. (1418 ق). العناوین. ج 2، حوزه علمیه قم: دفتر انتشارات اسلامی.
خویی، ابوالقاسم. (1412 ق). مصباح الفقاهه فی‌المعاملات. مقرر محمدعلی توحیدی،ج1و2. بیروت: دار‌الهادی.
دهخدا، علی‌اکبر. (1339). لغت‌نامه دهخدا. ج 17، تهران: سروش.
شهیدی، مهدی. (1387). شروط ضمن عقد. تهران: مجد.
 شیرازی. (بی‌تا). ایصال الطالب الی المکاسب. ج 2 و 3، تهران: منشورات اعلمی.
صحرانورد، ابوذر. (1392). مسئولیت مدنی رسانه‌ها در حقوق موضوعه ایران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
صفایی، حسین. (1396). قواعد عمومی قراردادها. ج 2، تهران: میزان.
طباطبایى، محمدحسین. (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم.
عاملی، زین‌الدین‌بن‌علی. (1410 ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه‌. ج 3، قم: داوری.
قاضی‌زاده، علی‌اکبر. (1386). ‌تبلیغ: صنعتی که باور تولید می‌کند. پژوهش و سنجش، 9 (29)، 154-137.
قانع، احمدعلی. (1392). آسیب‌شناسی فقهی و اخلاقی تبلیغات بازرگانی. مطالعات فرهنگ ـ ارتباطات، 14(53).
قنواتی، جلیل. (1383). مطالعه تطبیقی ایجاب و قبول. قم: بوستان کتاب.
 لنگرودی، محمدجعفر. (1393). فلسفه عمومی حقوق بر پایه اصالت عمل. تهران: گنج دانش.
مامقانی نجفی. محمدحسن. (1317 ق). غایه الامال فی شرح کتاب المکاسب. ج 1، قم: مجمع الذخائر الاسلامیه.
مددی، صادق. (1388). مسئولیت مدنی تولیدکنندگان و فروشندگان کالا. تهران: مؤسسه مطالعات و مشاوره حقوقی وکلای ایران زمین با همکاری نشر میزان.
محقق داماد، سید‌مصطفی. (1388). قواعد فقه دوجلدی. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ نهم.
محقق داماد، سیدمصطفی و همکاران. (1389). حقوق قراردادها در فقه امامیه. ج 2، تهران: سمت.
محمد‌زاده، علی‌اکبر. (1395). مسئولیت مدنی رسانه‌ها از دیدگاه فقه و حقوق اسلامی. معارففقهعلوى، 2 (3)، 140-103.
معتمدنژاد، کاظم. (1386). حقوق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
معین، محمد. (1380). فرهنگ معین. تهران: امیر‌کبیر.
مکارم شیرازی، ناصر. (1415 ق). انوار الفقاهه. قم: مدرسه الامام على‌بن‌ابی‌طالب  (ع).
مکارم شیرازی، ناصر. (1370 ش). القواعد الفقهیه. قم: مدرسه الامام على‌بن‌ابی‌طالب (ع).
مک‌کوئیل، دنیس. (1388). درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی (ترجمه پرویز اجلالی). تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
مظفر، محمدرضا. (بی‌تا). حاشیه المظفر علی المکاسب. ج 2، قم: دارالعلم.
مهدی‌زاده، سید محمد. (1389). نظریه‌های رسانه اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی. تهران: همشهری.
نائینی، حسین. (1373). منیه الطلب فی حاشیه المکاسب. ج 2 تهران:مکتبه المحمدیه.
نجفی، محمدحسن. (1362). جواهر الکلام فی شرح الاسلام. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
ویمر، راجر و دومینیک، جوزف. (1389). تحقیق در رسانه‌های جمعی (ترجمه کاووس سیدامامی). تهران: سروش.
همایون، محمدهادی. (1379). بازنگری تعریف تبلیغات بازرگانی بر اساس ویژگی‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. مجموعه مقالات اولین همایش صنعت تبلیغات، تهران.
یوسفی گلودردی، سحر. (1396). مسئولیت مدنی ناشی از تبلیغات دروغ. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهشهر.