نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد پیوسته معارف اسلامی و حقوق، دانشکده معارف اسلامی و حقوق، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

2 استادیار گروه حقوق عمومی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق بین‌الملل، گروه حقوق بین الملل، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

با گسترش نفوذ رسانه­ های جمعی و فضای مجازی در زندگی امروزه، ضرورت پرداختن به بعد حقوقی این مسئله بیش از پیش نمایان شده ­است. از فواید و مشخصه­ های رسانه­ های امروزی، گردش سریع و آزاد اطلاعات و تولید انبوه خبر از سوی متولیان رسانه و حتی خود کاربران است. از‌این‌رو، شناسایی حقوق مخاطبان و کاربران این رسانه­ ها و در مقابل، مشخص شدن تکلیف متولیان رسانه، امری مهم و ضروری به نظر می­ رسد. یکی از این حقوق، را می‌توان حق بهره ­مندی از اطلاعات صحیح دانست. از سوی، دیگر، پدیده ­ای که می ­تواند موجب اخلال در استیفای این حق شود، پدیده‌ای جهانی و مخرب موسوم به «اخبار جعلی» است. مقابله با این‌گونه اخبار و اطلاعات و منع تولید و نشر آنها، تکلیف متقابل حق بهره­ مندی از اطلاعات صحیح است. پرسش اصلی مقاله حاضر نیز شناسایی این حق و تکلیف در بستر انواع رسانه‌های جمعی در نظام حقوقی ایران است که با استفاده از داده‌های کتابخانه­ ای و با روش اسنادی با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی و در برخی موارد نیز با نگاهی تطبیقی به اقدامات صورت گرفته در سایر کشورها، به بررسی این موضوع پرداخته­ است. در نهایت، شناسایی این حق و تکلیف و بررسی ابعاد مختلف آن در آینه قوانین و مقررات نظام حقوقی ایران، یافته اصلی مقاله حاضر بوده است.

تازه های تحقیق

نوآوری و محدویت

در این مقاله سعی شده ­است تا حق بهره ­مندی از اطلاعات صحیح، به‌عنوان یکی از مصادیق حقوق مخاطب در نظام حقوقی ایران شناخته شود و در مقابل این حق، تکلیف و مسئولیت­ رسانه­ ها بر مقابله با نشر اخبار جعلی مورد شناسایی و تبیین قرار گیرد ، حال آنکه در سایر پژوهش ­های صورت گرفته، چنین حق و تکلیفی به‌طور مستقل مورد شناسایی و بررسی قرار نگرفته­­ است؛ از‌همین‌رو این مسئله، از نوآوری‌های پژوهش حاضر قلمداد می­ شود. همچنین در خصوص اخبار جعلی نیز اکثر پژوهش­ ها در حوزه علوم ارتباطات انجام پذیرفته­ است و تنها تعدادی از بعد حقوقی به این مسئله پرداخته ­اند هرچند متأسفانه در همین موارد نیز توجه خاصی به نظام حقوقی داخل صورت نگرفته و بسیاری از قوانین و مقررات در این زمینه بررسی نشده ­اند که این مهم نیز در پژوهش حاضر مورد توجه قرار گفته است.

محدودیت اصلی پژوهش پیش‌رو،  کم بودن منابع پژوهشی داخلی در این زمینه ­است اکثر منابع موجود نیز رویکردی غیر‌حقوقی به مسئله داشته‌اند و اندک منابعی که رویکرد حقوقی را اتخاذ کرده‌اند، متاسفأنه قوانین و مقررات داخلی را مورد توجه قرار نداده‌اند و این امر جستجو و بررسی قوانین و مقررات مربوط را دشوار کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Audience Right Benefiting from Correct Information and Dealing with Fake News

نویسندگان [English]

  • Mohammad Hamid Shahrivar 1
  • Ghodratollah Rahmani 2
  • Kian Biglarbeygi 3

1 Islamic Studies and Law

2 Assistant Prof. In Department of Public Law, Faculty of Law and Political Sciences, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran

3 International Law

چکیده [English]

With the increasing influence of mass media and cyberspace in today's life, the need to address the legal aspect of this issue has become more apparent. One of the benefits and characteristics of today's media is the fast and free circulation of information and the mass production of news by the media custodians and even the users themselves. Therefore, identifying the rights of the audience and users of these media and, on the other hand, specifying the duty of the users and the custodians of the media seem to be important and necessary. One of these rights is the right to benefit from correct information. On the other hand, a phenomenon that can disrupt the realization of this right is a global and destructive phenomenon known as "fake news". Dealing with such news and information and prohibiting their production and publication is a reciprocal duty of the right to benefit from correct information. The main question of this article is to identify this right and obligation in the context of various types of mass media in Iran's legal system, using library data and documentary methods with a descriptive-analytical approach and sometimes with a comparative view of the actions taken in Other countries have investigated this issue. And finally, identifying such rights and obligations and examining its various dimensions in the mirror of the laws and regulations of Iran's legal system is the main finding of the article.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Audience Rights
  • Information Circulation
  • Correct Information
  • Fake News
  • False Information
آزادی احمدآبادی، علی؛ سعید، فتحعلی و عبدالکریم، خیامی. (1400). تعریف و واکاوی مفهوم سواد فضای مجازی و نسبت سواد رسانه­ ای با آن. دین و ارتباطات، 28(60)، 127-257.
آزادی، محمدحسین. (1399). رویکردها و چالش­ های مقابله با اخبار جعلی در جهان. دانش آینده‌پژوهی رسانه، 1(1)، 33-64.
اسلامی‌نژاد، رقیه. (1398). ‌مصرف­ کنندگان رسانه ­های ارتباط جمعی و جایگاه حقوقی آنان در ایران. مطالعات حقوق، 5(3)، 117-143.
حسینی اسفیدواجانی، سید‌بشیر‌ و حسین، حق­پناه. (1394). 150 هشتگ: نهضت سواد رسانه­ای. چاپ اول، پیام عدالت.
حسینی اسفیدواجانی، سید‌بشیر. (1391). حقوق مخاطب در برابر رسانه ­های جمعی. چاپ اول، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
رکنی، امیرعباس. (1400). مقابله با اخبار جعلی: طراحی یک رویکرد همه جانبه (گزارش شماره 59). پژوهشگاه فضای مجازی.
ساعی، محمد­حسین؛ محمد، آزادی و هادی، البرزی دعوتی. (1398). مبانی طراحی نظام سواد رسانه­ ای برای مقابله با خبر جعلی. پژوهش­ های ارتباطی، 26 (100)، 235-276.
ساعی، محمدحسین و محمدحسین، آزادی. (1400). راهکارهای مقابله با اخبار جعلی در سازمان­ های خبری و رسانه ­ای ایران. رسانه، 32(123)، 35-78.
عامری، زهرا و سیداحمد، حبیب­نژاد. (1400). بررسی تطبیقی نظام ­های حقوقی مقابله با اخبار جعلی در زمان انتخابات با نگاهی به ایران. مجلس و راهبرد، 28(108)، 117-144.
مجدی ­زاده، زهرا و سیدمیلاد، موسوی حق ­شناس. (1399). چیستی و چرایی اخبار جعلی در عصر دیجیتال: فراتحلیل کیفی. مطالعات میان رشته ­ای ارتباطات و رسانه، 1(7)، 93-124.
گس، اندرو ام و بنجامین ا، لیونز. (1400). اطلاعات نادرست، اطلاعات کاذب و پروپاگاندای برخط (گزارش شماره 61) (ترجمه حمیده قراخانی‌بنی). تهران: پژوهشگاه فضای مجازی.
------. (1398). نظام حقوقی ایران برای برخورد با اخبار جعلی چه ظرفیت­ ها و چه کمبودهایی دارد؟، ماهنامه پیوست، 69.
Gelfert, Axel (2018). "Fake News: A Definition". Informal Logic Journal, (38) 1.
Wardle, C. & Derakhshan, H. (2017). "Information Disorder; Toward an Interdisciplinary Framework for Research and Policymaking", rm.coe.int : https://rm.coe.int/information-disorder-toward-an-interdisciplinary-framework-for-researc/168076277c